Duma Wielkopolski. Maksymilian Ciężki - bohater z Szamotuł

Szamotuły to miejscowość położona 35 km na północny zachód od Poznania, niespełna 300 km od morza, 300 km od gór, a także w sąsiedztwie Puszczy Nadnoteckiej i Pojezierza Sierakowsko--Międzychodzkiego. Przecinają się tutaj ważne szlaki komunikacyjne, łączące sąsiednie ośrodki. Wiodą tędy również drogi międzynarodowe, które poprzez trasę A2 i Frankfurt n/Odrą biegną do Berlina, oraz linia kolejowa Poznań-Szczecin. Miasto ma prawie 19 tys. mieszkańców, a gmina wraz z wsiami liczy niespełna 30 tys. To główny ośrodek gospodarczy, administracyjny, kulturalny i oświatowy regionu.

Poza atrakcyjnym położeniem i rozwiniętą infrastrukturą Szamotuły posiadają to, czego może im pozazdrościć wiele innych miast. Jest to niepowtarzalny klimat. Wystarczy wejść na okazałą starówkę, gdzie zostanie się otoczonym przez piękne kamienice z przełomu XIX/XX wieku. Spacer wąskimi uliczkami zachowującymi dawny układ urbanistyczny wokół Rynku, to niezapomniany dotyk historii.

Po drodze można spotkać np. gotycki kościół - bazylikę mniejszą, czy basztę Halszki. Jeśli w sercu zabrzmią nam dźwięki utworów Wacława z Szamotuł, nadwornego kompozytora króla Zygmunta Augusta, czy też strofy pierwszego miłosnego listu w języku polskim, jaki powstał w XV wieku w Szamotułach, to bez wątpienia poczujemy, że jesteśmy w miejscu wyjątkowym.

Podpułkownik Maksymilian Ciężki urodził się 24 listopada 1898 roku w Szamotułach, zmarł 9 listopada 1951 roku w Londynie. Od wczesnej młodości działał na rzecz odzyskania przez Polskę niepodległości, biorąc aktywny udział w Powstaniu Wielkopolskim. W styczniu 1929 roku, zgodnie z sugestią Sztabu Głównego Wojska Polskiego, profesor Zdzisław Krygowski z Instytutu Matematyki Uniwersytetu Poznańskiego zorganizował kurs kryptologów, na który skierowano grupę najzdolniejszych studentów, biegle mówiących po niemiecku. Na wykładowców wyznaczono kryptologów cywilnych i wojskowych ze Sztabu Głównego Wojska Polskiego: kpt. Maksymiliana Ciężkiego, mjr. Franciszka Pokornego i inż. Antoniego Pallutha. Wyróżniającymi się adeptami kryptologii byli trzej młodzi matematycy: Marian Rejewski, Jerzy Różycki i Henryk Zygalski. Jesienią 1930 r. dla ośmiu studentów, którzy ukończyli kurs z najlepszymi wynikami, utworzono w Poznaniu filię Biura Szyfrów Sztabu Głównego.

Początkowe prace prowadzone były w Poznaniu, później przeniesiono je do Warszawy. Pierwszy z matematyków - Marian Rejewski pod koniec grudnia 1932 roku dokonał przełomu, udało mu się złamać pierwszą depeszę Enigmy. Niemcy udoskonalali swój wynalazek i nasi matematycy systematycznie pokonywali nowe przeszkody. Francuzi i Brytyjczycy mieli pewne informacje od swoich szpiegów, ale nie mieli pojęcia o polskich sukcesach i złamanych depeszach. Główny brytyjski specjalista Dilly Knox z lekceważeniem wyrażał się o „głupcach i ignorantach” w odniesieniu do zaangażowanych w to zadanie Polaków. Wywiady przekazywały sobie tylko niektóre informacje i to najczęściej na zasadzie wzajemności - coś za coś. Wszystko zmieniło się w 1939 roku. Zbliżająca się wojna zmuszała do szybkich działań. Dowodzący Biurem Szyfrów płk Gwido Langer zaprosił szefów wywiadu Francji i Wielkiej Brytanii. Przełomowa konferencja odbyła się w podwarszawskich Pyrach, siedzibie Biura Szyfrów. Polacy ujawnili swoje sukcesy i zaoferowali aliantom przekazanie całej wiedzy. Była to rzecz bez precedensu, a podyktowana nadciągającą wojną. Możliwość łamania niemieckich depesz wpłynęła znacząco na losy wojenne, na pokonanie Niemców i skrócenie II wojny światowej.

Coś, co wydawało się niemożliwym, stało się możliwe, między innymi dzięki wielkim wysiłkom naszego krajana, którego prochy dopiero w 2008 roku zostały przewiezione i pochowane na cmentarzu w rodzinnych Szamotułach. W tym samym czasie odsłonięto pomnik Maksymiliana Ciężkiego, który stoi przed parkiem jego imienia (fot. powyżej).

3 maja 2009 roku w uznaniu wybitnych zasług dla nauki polskiej, za działalność na rzecz wolnej Polski, za osiągnięcia w podejmowanej działalności państwowej i publicznej, Maksymilian Ciężki został odznaczony pośmiertnie przez prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.

W czerwcu 2015 roku odbyła się uroczystość nadania Szkole Podstawowej w Baborowie (gmina Szamotuły) imienia ppłk. Maksymiliana Ciężkiego. W uroczystościach wzięła udział rodzina wybitnego szamotulanina.

Czy wiesz, że...
Maksymilian Ciężki już jako 16-latek, na początku I wojny światowej założył w Szamotułach organizację skautów, która była zakamuflowanym sposobem naboru ochotników do Legionów Polskich. W 1917 roku został przymusowo wcielony do armii niemieckiej. Będąc na urlopie zdołał założyć organizację konspiracyjną, która zajęła się skupem broni od Niemców. W momencie wybuchu Powstania Wielkopolskiego Maksymilian Ciężki brał udział w uzbrojeniu robotników w Poznaniu i uczestniczył w procesie zastępowania urzędników niemieckich Polakami. Później połączył się z jednym z oddziałów powstańczych i opanował Wronki.

Włodzimierz Kaczmarek
burmistrz miasta i gminy Szamotuły

O mieście i gminie Szamotuły od lat mówi się, nie tylko w Wielkopolsce, że to „dobre” miejsce. Dlaczego tak postrzegają swoje „miejsce na ziemi” mieszkańcy Grodu Halszki? Dlaczego tak myślą o Szamotułach i szamotulanach nasi goście, przedsiębiorcy i inwestorzy? Odpowiedź jest bardzo prosta. W Szamotułach udało się nam wypracować uniwersalną formułę współżycia, opartą o realizację potrzeb obywatela XXI wieku, z miejscami pracy, dobrze rozwiniętą edukacją, komunikacją, służbą zdrowia, kulturą i sportem amatorskim. Opartą również o poczucie godności i dumy, ciekawą historię i jej bohaterów, o których pamięć się dba, o których rozmawia się z najmłodszym pokoleniem. My, szamotulanie, pamiętamy o ofiarach i bohaterach II wojny światowej, o powstańcach wielkopolskich, o generale Stanisławie Maczku, którego monument odsłoniliśmy w 2018 roku. Pamiętamy jednak przede wszystkim o Maksymilianie Ciężkim, pochodzącym z Szamotuł kryptologu, którego praca przyczyniła się do złamania kodu niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma. Uhonorowaliśmy Go w specjalny sposób - zielony Skwer i pomnik Maksymiliana Ciężkiego przyciąga nie tylko szukających wypoczynku i relaksu mieszkańców naszego miasta. Chętnie odwiedzają skwer najmłodsi szamotulanie, uczestnicząc w pasjonujących lekcjach historii. Musicie ją poznać i Wy - życzę ciekawej lektury!